भीमस्मरण आणि भीमस्तुती: बौद्ध जीवन संस्कार

Last Updated on 10 August 2025 by Sandesh Hiwale

भीमस्मरण आणि भीमस्तुती हे दोन महत्त्वाचे बौद्ध जीवनसंस्कार आहेत. हे संस्कार बाबासाहेबांच्या स्मृती जपण्यासाठी आणि त्यांच्या शिकवणींचा प्रसार करण्यासाठी केले जातात.

डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांनी अस्पृश्यता, सामाजिक अन्याय आणि असमानतेविरुद्ध लढा दिला आणि लाखो लोकांना बौद्ध धर्माच्या माध्यमातून मुक्तीचा मार्ग दाखवला. ‘भीम’ हे त्यांचे प्रेमळ नाव आहे, जे त्यांच्या अनुयायांसाठी प्रेरणास्रोत आहे. भीमस्मरण आणि भीमस्तुती ही दोन महत्त्वपूर्ण बौद्ध जीवन संस्कार आहेत, जे बाबासाहेबांच्या स्मृतीत आणि त्यांच्या शिकवणींच्या प्रचारासाठी केले जातात.

भीमस्मरण

                     पाली

सकलं विज्जं विधुरत्रानं देवरुपं सुजिव्हं

निमल चक्खु गभिर घोसं गोरवण्णं सुकायं ॥

अभय चित्तं निभय कामं सुरत धम्मं सुपेम ।

विरत रज्जं सुजननेतं भीमराव सरामि ।

भीमरावं सरामि, भीमराव सरामि ॥

 

मराठी अनुवाद

सर्वोत्तम विद्यासंपन्न, तीक्ष्ण बुद्धीसंपन्न, दिव्यरुपी संपन्न प्रभावशाली, ध्वनी संपन्न, गौर वर्ण, शरीर संपन्न, करुणा मैत्री संपन्न, भयरहित मन (अभय मन), निर्भयतेने धम्म कार्याला परिपूर्ण वाहून घेतलेले, जनसेवेसाठी राजपदाचा त्याग केलेले, जनतेचे श्रेष्ठ नेते, अशा सर्वगुण संपन्न परम पूज्य भीमरावांचे मी स्मरण करतो.

---

भीमस्तुती

                 मराठी

दिव्य प्रभरत्न तूं, साधू वरदान तूं
आद्य कुल भूष तू भीमराजा ॥ १ ॥

सकल विद्यापति, ज्ञान सत्संगति,
शास्त्र शासनमति, बुद्धि तेजा ।। २ ।।

पंकजा नरवरा, रत्त स्वजन उद्धारा, 
भगवंत आमुचा खरा, भक्तकाजा ॥ ३ ॥

चवदार संगरी शास्त्र धरिता करी, 
कांपला अरि उरी, रौद्र रुपा ॥ ४ ॥

मुक्ती पथ कोणता, जीर्ण स्मृती जाळीता, 
उजाळीला अगतिका, मार्ग साजा ॥ ५ ॥

राष्ट्र घटना कृति, शोभते भारती, 
महामानव बोलती, सार्थ सज्ञा ॥ ६ ॥

शरण बुद्धास । शरण धम्मास । 
शरण संघास मी भिमराज ॥ ७ ॥

 

‘भीम स्तुती’ ही 1954 साली बाबासाहेबांच्या जनता साप्ताहिकात प्रकाशित झाली होती. तिची रचना कवी वि.तू. जाधव यांनी केली होती. 1956 नंतर भारतीय बौद्ध महासभेने बौद्ध जीवनसंस्कार विधींमध्ये ‘भीम स्तुती’चा समावेश केला.

---

भीमस्मरण आणि भीमस्तुती हे संस्कार डॉ. बाबासाहेब आंबेडकरांच्या वारशाला जिवंत ठेवण्याचे प्रभावी माध्यम आहेत. ते केवळ व्यक्तिगत श्रद्धा नाहीत, तर सामूहिक संघर्ष आणि बौद्ध तत्त्वज्ञानाच्या आधारावर उभे आहेत.

आजच्या काळात, जेव्हा सामाजिक असमानता अजूनही विद्यमान आहे, तेव्हा या बौद्ध संस्कारांना दैनंदिन जीवनात आणणे आवश्यक आहे. बाबासाहेबांच्या शिकवणींप्रमाणे, शिक्षण, संघटन आणि संघर्षाच्या माध्यमातून आपण एक न्यायपूर्ण समाज घडवू शकतो.

या लेखाद्वारे मी आशा करतो की, वाचकांना भीमस्मरण आणि भीमस्तुतीच्या महत्त्वाची जाणीव होईल आणि ते त्यांचे जीवनात अमलात आणतील. जय भीम! नमो बुद्धाय!

---

हे ही वाचलंत का?

• पेरियार यांचे डॉ. बाबासाहेब आंबेडकरांवरील भाषण
• भारतातील बौद्ध लोकसंख्या 1 कोटी की 7 कोटी?
• बौद्ध धर्मातील जाती कोणत्या? महाराष्ट्रातील बौद्धांची जातनिहाय लोकसंख्या पाहा!
• देहू रोड येथे बुद्धमूर्ती प्रतिष्ठापना प्रसंगी डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांचे भाषण (25 डिसेंबर 1954)
• डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांचे सारनाथ येथील भाषण (24 नोव्हेंबर 1954)
• डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर विषयक विविध लेख
• ‘धम्म भारत’चे अन्य लेख वाचा

---

धम्म भारतचे सर्व अपडेट्स मिळवण्यासाठी तुम्ही आम्हाला फेसबुक, व्हाट्सअप, टेलिग्राम, इन्स्टाग्राम, ट्विटर वर नक्की फॉलो आणि सबस्क्राइब करा. संपर्कासाठी आमचा ई-मेल.

---

मैत्रिणींनो व मित्रांनो, धम्म भारतच्या नवीन लेखांचे notifications मिळवण्यासाठी स्क्रीनच्या खालील बाजूस उजवीकडे दिसणाऱ्या लाल रंगातील bell icon ला क्लिक करा.