महाराष्ट्रातील जातीनिहाय लोकसंख्या

महाराष्ट्रातील प्रमुख जाती

महाराष्ट्रात कोणत्या जातीची लोकसंख्या सर्वाधिक आहे?तत्कालीन ब्रिटिश सरकार व हैदराबाद संस्थान यांनी 1931 मध्ये जातनिहाय जनगणना केली होती यानुसार आपण महाराष्ट्रातील पाच सर्वात मोठ्या समाजाबद्दल किंवा जाती बद्दल माहिती जाणून घेणार आहोत. महाराष्ट्रातील जातीनिहाय लोकसंख्या खालीलप्रमाणे आहे.

1. मराठा समाज – 16 टक्के

लोकसंख्येच्या दृष्टीने मराठा समाज हा महाराष्ट्रातील सर्वात मोठा समाज आहे. मराठा जातीसमूह हा गावखेड्यातला सर्वात प्रबळ, संपन्न आणि शक्तिशाली जातसमूह राहिलेला आहे. मराठा हा महाराष्ट्रातील सत्ताधारी समुदाय आहे. 1930 जनगणनेनुसार, सध्याच्या महाराष्ट्राच्या भौगोलिक क्षेत्रातील मराठा समाजाची लोकसंख्या 16.29 टक्के होती (आणि कुणबी समाजाची लोकसंख्या 7.34 टक्के होती).

1931 ते 1945 या कालावधीत बहुतांश कुणबी समाजाने स्वतःला कुणबी म्हणणे बंद करून मराठा असे संबोधण्यास सुरुवात केली. विविध अहवालानुसार मराठ्यांची लोकसंख्या वेगवेगळी सांगण्यात आली आहे. राणे समितीच्या अहवालात, महाराष्ट्रात मराठ्यांची लोकसंख्या 32% सांगितली आहे. दुसऱ्या एका अहवालानुसार महाराष्ट्रात कुणबी व मराठे यांची एकत्रितपणे 31 टक्के लोकसंख्या सांगितली आहे, ज्यात कुणबी 16 टक्के आणि मराठा 15 टक्के होते.

फेब्रुवारी 2024 मध्ये, महाराष्ट्र राज्य मगासवर्ग आयोगाचा मराठा आरक्षणाबद्दल अहवाल जाहीर करण्यात आला होता. या अहवालानुसार, राज्यात मराठा समाजाची लोकसंख्या 28 टक्के आहे.

2. महार समाज – 9 टक्के

मराठा समाजानंतर, महार समाज हा महाराष्ट्रातील दुसरा सर्वात मोठा जातसमूह आहे. महार जातसमूह प्रामुख्याने महाराष्ट्र राज्यात आणि लगतच्या राज्यांमध्ये राहतो. 1980 च्या दशकाच्या सुरुवातीस महार समाज हा महाराष्ट्राच्या एकूण लोकसंख्येच्या सुमारे 9 टक्के आहे.

महार समाज हा आतापर्यंतचा सर्वात मोठा, सर्वात व्यापक आणि सर्व प्रदेशाच्या अधिकृतपणे नियुक्त केलेल्या अनुसूचित जातींमध्ये सर्वात महत्त्वाचा आहे. एकूण अनुसूचित जातीच्या लोकसंख्येच्या सुमारे 70% महार लोक आहेत. महार समाजात जन्मलेल्या डॉ. बाबासाहेब आंबेडकरांनी 1956 मध्ये जेव्हा बौद्ध धर्म स्वीकारला तेव्हा त्यांचे अनुसरण करत जवळपास सर्व महार समाज देखील बौद्ध बनला.

• वाचा : बौद्ध, महार आणि दलित यांची लोकसंख्या

3. माळी समाज – 8 टक्के

मराठा आणि महार यांच्यानंतर महाराष्ट्रातील तिसरा सर्वात मोठा समाज म्हणजे माळी समाज होय. 1931 च्या जनगणनेनुसार, सध्याच्या महाराष्ट्र भौगोलिक सीमेमध्ये माळी समाजाची लोकसंख्या 8 टक्के आहे. तथापि माळी समाजाचे लोकसंख्या 11 ते 12 टक्के असल्याचा दावा या समाजाचे नेते करतात.

माळी समाज हा ओबीसी प्रवर्गातील सर्वात मोठा समूह आहे. महाराष्ट्रामध्ये 288 विधानसभा मतदारसंघ आहेत, त्यापैकी 40 मतदारसंघांमध्ये माळी समाजाचे प्रबल्य आहे तर 100 पेक्षा जास्त मतदारसंघांत माळी समाजाची मते निर्णायक ठरू शकतात.

4. कुणबी समाज – 7 टक्के

कुणबी हा महाराष्ट्रातील चौथा सर्वात मोठा जातसमूह आहे. सध्याच्या महाराष्ट्राच्या भौगोलिक क्षेत्रातील कुणबी समाजाची लोकसंख्या 7.34 टक्के होती. 1931 ते 1945 या कालावधीत बहुतांश कुणबी समाजाने स्वतःला कुणबी म्हणणे बंद करून मराठा असे संबोधण्यास सुरुवात केली.

कुणबी समाज हा ओबीसी प्रवर्गामध्ये समाविष्ट होतो आणि तो माळी नंतर सर्वात मोठा ओबीसी जातसमूह सुद्धा आहे. काही अहवालांमध्ये, महाराष्ट्रात कुणबींची संख्या 15 ते 16 टक्के सांगण्यात आली आहे. नंतर 1990 मध्ये, लेले नोंदवतात की संपूर्ण महाराष्ट्रात मराठा व कुणबी जातींच्या गटाची एकत्रितपणे लोकसंख्या 31% आहे.

5. धनगर समाज – 4 टक्के

धनगर समाज हा महाराष्ट्रातील पाचवा सर्वात मोठा समाज आहे. 1931 च्या जनगणनेनुसार, महाराष्ट्र राज्यामध्ये धनगर समाजाची लोकसंख्या 4 टक्के आहे. परंतु राज्यात 10 टक्के धनगर लोक असल्याचा दावा धनगर समाजाचे नेते करतात. महाराष्ट्रातील 8 मतदारसंघांमध्ये धनगर समाजाची मोठी लोकसंख्या आहे, तसेच इतरही अनेक मतदारसंघांमध्ये या समाजाची मते निर्णायक ठरतात.

धनगर आरक्षण : सध्या राज्यात धनगर समाजाला भटक्या विमुक्त संवर्गातून (NT-C) आरक्षण आहे. पण धनगर समाजाला अनुसूचित जमाती संवगार्तून (ST) आरक्षण द्यावे, अशी या समाजाची मागणी आहे. परंतु, धनगरांच्या या मागणीला अनुसूचित जमातीच्या लोकांचा विरोध आहे.