बुद्ध वंदना, धम्म वंदना आणि संघ वंदना (पाली भाषेत व मराठी अर्थासह)

Last Updated on 9 September 2025 by Sandesh Hiwale

बुद्ध वंदना, धम्म वंदना आणि संघ वंदना बौद्ध धर्मातील हे प्रमुख जीवन संस्कार जाणून घ्या (पाली भाषेत व मराठी अर्थासह) आणि त्रिरत्नांप्रती श्रद्धा वाढवा. 

बौद्ध धर्मात बुद्ध वंदना, धम्म वंदना आणि संघ वंदना यांना अतिशय महत्वाचे स्थान आहे. हे वंदन बौद्ध जीवनातील प्रमुख संस्कार असून, ते बुद्ध, धम्म आणि संघ या त्रिरत्नांप्रती कृतज्ञता, श्रद्धा आणि आदर व्यक्त करतात. या वंदना मूळ पाली भाषेत आहेत, ज्यांना प्राचीन काळापासून बौद्ध भिक्षू, भिक्षुणी आणि उपासक-उपासिका उच्चारत आले आहेत.

या लेखात आपण या तीनही वंदनांचे पाली भाषेतील मूळ रूप तसेच सोपा आणि अर्थपूर्ण मराठी अनुवाद वाचणार आहोत, ज्यामुळे त्यांचा खरा अर्थ आणि भाव समजून घेता येईल.

बुद्ध वंदना

(पाली)

इतिपी सो भगवा अरहं, सम्मासम्बुद्धो, विज्जा-चरण सम्पन्नो, सुगतो, 

लोकविदु, अनुत्तरो, पुरिस-दम्मसारथी, सत्था देवमनुस्सानं, बुद्धो भगवा ति । 

बुद्ध याव जीवितं परियंतं सरणं गच्छामि ।।

ये च बुद्धा अतीताच, ये च बुद्धा अनागता । 

नंत्थि मे सरणं अत्रं, बुद्धो मे सरणं वरं । 
एतेन सच्चवेजन, होतु मे जय मंगलं ॥ २ ॥

उत्तमंगेन वन्दे, हं. पादपसुं वरुत्तमं । 
बुद्धे यो खलितो दोसो, बुद्धो खमतु तं ममं ॥ ३॥

यं किञ्चि रतनं लोके, विज्जति, विविधा पुथु । 
रतनं बुद्धसमं नत्थि, तस्मा सोत्थि भवन्तु मे ॥ ४ ॥

यो सन्निसिन्नो वरबोधीमुले, मारं ससेनं महर्ति बिजेत्वा । 
संबोधिमागच्छि अनंतत्राणो, लोकुत्तमो तं पणमामि बुद्धं ॥ ५ ॥

 

बुद्ध वंदना (पाली व मराठी अनुवाद)

पाली:
इतिपि सो भगवा अरहं, सम्मासम्बुद्धो, विज्जा-चरण सम्पन्नो, सुगतो,
लोकविदु, अनुत्तरो, पुरिस-दम्मसारथी, सत्था देवमनुस्सानं, बुद्धो भगवा ति।

मराठी:
तो भगवंत म्हणजेच अरहंत (जीवनमुक्त), पूर्णतः जागृत (सम्यक सम्बुद्ध), ज्ञान आणि आचरणाने परिपूर्ण,
सुगत (कल्याणाच्या मार्गाने जाणारा), जगाचा ज्ञाता, अद्वितीय,
मानवांच्या गुणांचे सर्वोच्च प्रशिक्षक, देव आणि मनुष्यांचा गुरु — तेच बुद्ध, तेच भगवंत आहेत.

 

पाली:
बुद्धं याव जीवितं परियंतं सरणं गच्छामि।

मराठी:
मी माझ्या आयुष्याच्या अखेरपर्यंत बुद्धाला शरण जातो. (अशा ह्या बुद्ध भगवंताचे जन्मभर अनुसरण करण्याचा मी निर्धार करीत आहे.)

 

पाली:
ये च बुद्धा अतीताच, ये च बुद्धा अनागता।
नंत्थि मे सरणं अञ्ञं, बुद्धो मे सरणं वरं।
एतेन सच्चवज्जेन होतु मे जयमंगलं॥ २॥

मराठी:
जे बुद्ध पूर्वी झाले, जे बुद्ध पुढे येणार आहेत,
माझे बुद्धाशिवाय इतर कोणतेही शरण नाही; बुद्धच माझे सर्वोत्तम शरण आहेत.
या सत्य वचनाच्या सामर्थ्याने माझ्या जीवनात जय आणि मंगल लाभो.

 

पाली:
उत्तमंगेन वन्देहं पादपसुं वरुत्तमं।
बुद्धे यो खलितो दोषो, बुद्धो खमतु तं ममं॥ ३॥

मराठी:
मी माझ्या मस्तकाने त्या पवित्र बुद्ध चरणांना वंदन करतो,
बुद्धांविषयी जर माझ्याकडून कुठला दोष किंवा चूक झाली असेल, तर बुद्धांनी मला क्षमा करावी.

 

पाली:
यं किञ्चि रतनं लोके, विज्जति विविधं पुथु।
रतनं बुद्धसमं नत्थि, तस्मा सोत्थि भवन्तु मे॥ ४॥

मराठी:
या जगात अनेक प्रकारची रत्ने आहेत, पण बुद्धासारखे रत्न नाही.
म्हणूनच या वचनाच्या सामर्थ्याने मला कल्याण लाभो.

 

पाली:
यो सन्निसिन्नो वरबोधीमुले, मारं ससेनं महारति बिजेत्वा।
संबोधिमागच्छि अनंतत्राणो, लोकुत्तमो तं पणमामि बुद्धं॥ ५॥

मराठी:
जो सर्वोत्तम बुद्ध बोधीवृक्षाखाली बसून, मार व त्याच्या सैन्याला पराभूत करून,
अनंत मुक्ती देणारी संपूर्ण प्रबुद्धता प्राप्त करून,
जगातील सर्वोच्च बनला — त्या बुद्धांना मी वंदन करतो.

---

धम्म वंदना

(पाली)

स्वाक्खोतो भगवता धम्मा सन्दिठ्ठिको अकालिको 
एहिपस्सिको ओपनायिको पच्चतं वेदितब्बो वित्रूही ति ।।।। 
धम्मं याव जीवितं परियंतं सरणं गच्छामि ।।

ये च धम्मा अतीता च, ये च धम्मा अनागता ।
पच्चुप्पन्ना च ये धम्मा, अहं वन्दामि सब्बदा ॥ १ ॥

नत्थि मे सरणं अत्रं, धम्मो मे सरणं वरं ।
एतेन सच्चवज्जेन, होतु मे जयमंगलं ।॥ २ ॥

‘उत्तमंगेन वन्दे’ हं धम्मं च, दुविधं वरं ।
धम्मे यो खलितो, दोसो धम्मो खमतु तं ममं ॥ ३ ॥

यं किञ्ची रतनं लोके, विज्जति विविधा पुथु ।
रतनं धम्मसमं नत्थि, तस्मा सोत्थि भवन्तु मे ॥४॥

अठ्ठाडिःगको अरियपथो जनानं, मोक्खप्पवेसा उजुको व मग्गो ।
धम्मो अयं सन्तिकरो पणितो, निय्यानिको तं पणमामि धम्मं ॥ ५ ॥

धम्म वंदना (पाली व मराठी अनुवाद)

पाली:
स्वाक्खातो भगवता धम्मो, सन्दिट्ठिको, अकालिको,
एहि पस्सिको, ओपनायिको, पच्चत्तं वेदितब्बो विञ्ञुही ति।

मराठी:
भगवंतांनी सांगितलेला धम्म उत्तम प्रकारे प्रतिपादित आहे,
जो प्रत्यक्ष अनुभवता येतो, जो काळाच्या बंधनात नसतो,
स्वतः पाहण्यासारखा आहे, अंतरंगात नेणारा आहे,
आणि जो ज्ञानी व्यक्तीने स्वतः अनुभवायचा आहे.

 

पाली:
धम्मं याव जीवितं परियंतं सरणं गच्छामि।

मराठी:
मी माझ्या आयुष्याच्या अखेरपर्यंत धम्माला शरण जातो.

 

पाली:
ये च धम्मा अतीता च, ये च धम्मा अनागता।
पच्चुप्पन्ना च ये धम्मा, अहं वन्दामि सब्बदा॥ १॥

मराठी:
जे धम्म पूर्वी झाले, जे धम्म पुढे येतील,
आणि जे धम्म आत्ता आहेत — अशा सर्व धम्मांना मी सदैव वंदन करतो.

 

पाली:
नत्थि मे सरणं अञ्ञं, धम्मो मे सरणं वरं।
एतेन सच्चवज्जेन होतु मे जयमंगलं॥ २॥

मराठी:
धम्माशिवाय माझे दुसरे कोणतेही शरण नाही; धम्मच माझे सर्वोत्तम शरण आहे.
या सत्य वचनाच्या सामर्थ्याने माझ्या जीवनात जय आणि मंगल लाभो.

 

पाली:
उत्तमंगेन वन्देहं धम्मं च दुविधं वरं।
धम्मे यो खलितो दोषो, धम्मो खमतु तं ममं॥ ३॥

मराठी:
मी माझ्या मस्तकाने त्या श्रेष्ठ द्विविध धम्माला वंदन करतो.
धम्माविषयी जर माझ्याकडून कुठला दोष किंवा चूक झाली असेल, तर धम्माने मला क्षमा करावी.

 

पाली:
यं किञ्चि रतनं लोके, विज्जति विविधं पुथु।
रतनं धम्मसमं नत्थि, तस्मा सोत्थि भवन्तु मे॥ ४॥

मराठी:
या जगात अनेक प्रकारची रत्ने आहेत, पण धम्मासारखे रत्न नाही.
म्हणूनच या वचनाच्या सामर्थ्याने मला कल्याण लाभो.

 

पाली:
अट्ठाङ्गिको अरियपथो जनानं, मोक्षप्पवेसो उजुको च मग्गो।
धम्मो अयं सन्तिकरो पणितो, निय्यानिको तं पणमामि धम्मं॥ ५॥

मराठी:
आठ अंगांचा आर्य मार्ग हा लोकांना मोक्ष देणारा, सरळ मार्ग आहे,
जो शांतता देणारा आणि उत्तम आहे, जो निर्वाणाकडे नेणारा आहे —
अशा धम्माला मी वंदन करतो.

---

संघ वंदना

(पाली)

सुपटिपन्नो भगवतो सावकसंघो,
उजुपटिपन्नो भगवतो सावकसंघो,
त्रायपटिपन्नो भगवतो सावकसंघो,
सामीचिपटिपन्नो भगवतो सावकसंघो

यदिदं-चत्तारि पुरिस-युगानि, अठ्ठ-पुरिस-पुग्गला,
एस भगवतो सावकसंघो,
आहुनेय्यो, पाहुनेय्यो, दक्खिणेय्यो, अत्र्ञ्जलि करणीय्यो

अनुत्तरं पुत्रक्खेतं लोकस्सा’ ति ।
संघ याव जिवितं परियंतं सरणं गच्छामि ।।

ये च संघा अतीता च ये च संघा अनागता ।
पच्चुपन्ना च ये संघा, अहं वन्दामि सब्बदा ।। १ ॥

नत्थि मे सरणं अञ्चं संघो मे सरणं वरं।
एतेन सच्चवज्जेन, होतु मे जयमंगल ।। २ ।।

उत्तमंगेन वन्दे हं, संघ च तिविधोत्तमं ।
संघे यो खलितो दोसो, संघो खमतु तं ममं ॥ ३ ॥

यं किञ्चि रतनं लोके, विज्जति विविधा पुथू ।
रतनं संघसमं नत्थि तस्मा सोत्थि भवन्तु मे ।। ४ ।।

संघो विसुद्धो वरदक्खिणेय्यो, सन्तिद्रियो सब्बमलप्पहिनो।
गुणेहिनेकेहि समिद्धपत्तो । अनासवो तं पणमामि संघं ।॥ ५ ॥

 

संघ वंदना (पाली व मराठी अनुवाद)

पाली:
सुपटिपन्नो भगवतो सावकसंघो,
उजुपटिपन्नो भगवतो सावकसंघो,
ञायपटिपन्नो भगवतो सावकसंघो,
सामीचिपटिपन्नो भगवतो सावकसंघो।

मराठी:
भगवंतांचा शिष्यसंघ उत्तम मार्गाने आचरण करणारा आहे,
सरळ आणि प्रामाणिक आचरण करणारा आहे,
सत्य आणि नीतीच्या मार्गावर चालणारा आहे,
आणि योग्य पद्धतीने आचरण करणारा आहे.

 

पाली:
यदिदं चत्तारि पुरिसयुगानि, अट्ठ पुरिसपुग्गला,
एस भगवतो सावकसंघो,
आहुनेय्यो, पाहुनेय्यो, दक्खिणेय्यो, अञ्जलिकरणीय्यो,
अनुत्तरं पुञ्ञक्क्हेतं लोकस्साती।

मराठी:
हा संघ म्हणजे चार पुरुषयुग (आठ प्रकारचे श्रेष्ठ शिष्य),
तो भगवंतांचा शिष्यसंघ
आदराने बोलावण्यास योग्य, आदराने सत्कार करण्यास योग्य,
दान देण्यास योग्य, वंदन करण्यास योग्य आहे.
तो जगातला सर्वश्रेष्ठ पुण्यक्षेत्र आहे.

 

पाली:
संघं याव जीवितं परियंतं सरणं गच्छामि।

मराठी:
मी माझ्या आयुष्याच्या अखेरपर्यंत संघाला शरण जातो.

 

पाली:
ये च संघा अतीता च, ये च संघा अनागता।
पच्चुप्पन्ना च ये संघा, अहं वन्दामि सब्बदा॥ १॥

मराठी:
जे संघ पूर्वी झाले, जे संघ पुढे येतील,
आणि जे संघ आत्ता आहेत — अशा सर्व संघांना मी सदैव वंदन करतो.

 

पाली:
नत्थि मे सरणं अञ्ञं, संघो मे सरणं वरं।
एतेन सच्चवज्जेन होतु मे जयमंगलं॥ २॥

मराठी:
संघाशिवाय माझे दुसरे कोणतेही शरण नाही; संघच माझे सर्वोत्तम शरण आहे.
या सत्य वचनाच्या सामर्थ्याने माझ्या जीवनात जय आणि मंगल लाभो.

 

पाली:
उत्तमंगेन वन्देहं संघं च तिविधोत्तमं।
संघे यो खलितो दोषो, संघो खमतु तं ममं॥ ३॥

मराठी:
मी माझ्या मस्तकाने त्या त्रिविध (श्रेष्ठ, योग्य, पवित्र) संघाला वंदन करतो.
संघाविषयी जर माझ्याकडून कुठला दोष किंवा चूक झाली असेल, तर संघाने मला क्षमा करावी.

 

पाली:
यं किञ्चि रतनं लोके, विज्जति विविधं पुथु।
रतनं संघसमं नत्थि, तस्मा सोत्थि भवन्तु मे॥ ४॥

मराठी:
या जगात अनेक प्रकारची रत्ने आहेत, पण संघासारखे रत्न नाही.
म्हणूनच या वचनाच्या सामर्थ्याने मला कल्याण लाभो.

 

पाली:
संघो विसुद्धो वरदक्खिणेय्यो, सन्तिंद्रियो सब्बमलप्पहिनो।
गुणेहि नेक्खेहि समिद्धपत्तो, अनासवो तं पणमामि संघं॥ ५॥

मराठी:
संघ पूर्णपणे पवित्र आहे, सर्वोत्तम दान घेण्यास पात्र आहे,
इंद्रियांवर संयम असलेला, सर्व कलुष दूर केलेला आहे.
असंख्य गुणांनी परिपूर्ण आणि सर्व आसव (मलिन प्रवृत्ती) नष्ट केलेला — अशा संघाला मी वंदन करतो.

---

वंदनांचे महत्त्व

बुद्ध वंदना, धम्म वंदना आणि संघ वंदना या केवळ धार्मिक प्रार्थना नाहीत, तर त्या आपल्या मनाला शांतता, प्रेरणा आणि सद्गुणांच्या मार्गावर नेणाऱ्या शक्ती आहेत. या वंदना केल्याने त्रिरत्नांप्रतीची आपली निष्ठा बळकट होते आणि बौद्ध जीवनमूल्ये आपल्या आचरणात उतरतात.

या लेखातून तुम्हाला या वंदनांचे मूळ पाली रूप आणि त्यांचा अर्थ समजून घेण्यास मदत झाली असेल, आणि कदाचित हे वंदन तुमच्या दैनंदिन साधनेचा एक अविभाज्य भाग बनतील.

---

हे ही वाचलंत का?

• पेरियार यांचे डॉ. बाबासाहेब आंबेडकरांवरील भाषण
• भारतातील बौद्ध लोकसंख्या 1 कोटी की 7 कोटी?
• बौद्ध धर्मातील जाती कोणत्या? महाराष्ट्रातील बौद्धांची जातनिहाय लोकसंख्या पाहा!
• देहू रोड येथे बुद्धमूर्ती प्रतिष्ठापना प्रसंगी डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांचे भाषण (25 डिसेंबर 1954)
• डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांचे सारनाथ येथील भाषण (24 नोव्हेंबर 1954)
• डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर विषयक विविध लेख
• ‘धम्म भारत’चे अन्य लेख वाचा

---

धम्म भारतचे सर्व अपडेट्स मिळवण्यासाठी तुम्ही आम्हाला फेसबुक, व्हाट्सअप, टेलिग्राम, इन्स्टाग्राम, ट्विटर वर नक्की फॉलो आणि सबस्क्राइब करा. संपर्कासाठी आमचा ई-मेल.

---

मैत्रिणींनो व मित्रांनो, धम्म भारतच्या नवीन लेखांचे notifications मिळवण्यासाठी स्क्रीनच्या खालील बाजूस उजवीकडे दिसणाऱ्या लाल रंगातील bell icon ला क्लिक करा.